Jeopolitik Konum Nedir? [Türkiye’nin Jeopolitik Konumu ve Önemi]

📌 Jeopolitik Konum Nedir: Bir ülkenin devletler arasındaki politik ilişkiler sistemindeki konumunu belirleyen iktisadi, kültürel, ticari, ulaşım, coğrafi konum, iklim, yeraltı zenginlikleri, askeri güç ve ekonomik güç gibi kritik konularda sahip olduğu avantaj ve dezavantajların toplamıdır. Örneğin Türkiye adeta dünyanın kalbi olarak adlandırılabilecek bir bölgede olduğu için Türkiye’nin jeopolitik önemi için şüphesiz kritik seviyededir diyebiliriz.

Bir ülkenin jeopolitik konumunun önemli olması veya diğer ülkelere nazaran önemsiz olması beraberinde bir takım avantaj ve dezavantajları da getirir. Mesela kritik konumlarda bulunan ülkeler jeopolitik konumlarının sağladığı avantajlar sayesinde ciddi değer kazanarak uluslararası arenada doğal olarak belli bir güç sahibi olurlar. Tabi bu durum aynı zamanda terör, güç ve istihbarat savaşları gibi kimi sorunları da beraberinde getirir.

İşte bizler de bu yazımızda; jeopolitik konum nedir, jeopolitik konumu oluşturan faktörler nelerdir, jeopolitik konum neden önemlidir, Türkiye’nin jeopolitik konumu nedir ve Türkiye’nin jeopolitik önemi nedir gibi bir takım soruların cevaplarını vereceğiz. Ayrıca Türkiye’nin jeopolitik konumunun sonuçlarını objektif bir şekilde ele alacağız.

Jeopolitik Konumu Oluşturan Faktörler Nelerdir?

Boğazlar, büyük denizler, yer altı ve yer üstü kaynakları, tarım alanları, ticaret merkezleri, su kaynakları, nüfus yoğunluğu, teknolojik değerleri, ulaşım şartları, tarihi eserler, dini merkezler, iklim koşulları, değer unsurları gibi bileşenler bir yere ait jeopolitik konumu oluşturan faktörler olarak değerlendirilmektedir. Bir ülke bu faktörlerin ne kadarına sahipse ve bu faktörlerde ne kadar ilerideyse jeopolitik olarak o kadar güçlüdür demektir.

Jeopolitik Konum Neden Önemlidir?

Örneğin; boğazlar ve kanallar gibi önemli ulaşım ve ticaret noktalarını, Mezopotamya topraklarını gibi verimli toprakları veya İpek Yolu ile Baharat Yolu gibi önemli ticaret ve sağlık yollarının bir kısmını dahi olsa bünyesinde barındıran ülkeler dünya siyasetinde diğer ülkelere nazaran genellikle daha güçlü ve daha önemli olmuşlardır. İlk uygarlıkların bu tarz yerleşim yerlerinde çıkması ve yine bu tarz yerlerde diğer yerlere nazaran daha fazla sayıda uygarlığın doğması ve bu sebeple de daha çok savaşın yaşanmış olması kesinlikle tesadüf değildir!

Türkiye’nin Jeopolitik Konumu Nedir?

Türkiye medeniyetler beşiği olarak adlandırılan, üç tarafı denizlerle çevrili, boğazlar gibi kritik öneme sahip bölgeler ile önemli yer altı ve yer üstü kaynaklarına sahip olan, dört mevsimin aynı anda yaşandığı ender ülkelerden bir tanesi olup, Doğu ve Batı medeniyetleri arasında adeta bir köprü görevi üstelenen ve bu sebeple ciddi bir tarihi ve kültürel birikime sahip olan; Asya Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişim noktasına bulunan yani dünyanın kalbi ve dünyanın göz bebeği olarak nitelendirilen bir bölgededir.

Bu özelliklere sahip olan ender (belki de tek) coğrafyaya ülkemizi barındıran bölge olduğu için Türkiye’nin jeopolitik önemi oldukça büyüktür. Ülkemiz bu açıdan dünya üzerinde adeta parmakla gösterilen, herkesin imrenerek sahip olmak istediği ve büyük bir dikkatle takip ettiği bir bölgede yer almaktadır. Gelin Türkiye’nin Jeopolitik önemini, bu önemi oluşturan faktörlerin ve bunların doğurduğu etkilerin ışığında teker teker inceleyelim.

Türkiye’nin Jeopolitik Önemi Nedir?

1- Medeniyetler Beşiği: Kültür ve Tarih

✅ Anadolu, medeniyetlerin beşiği olarak adlandırılan bir bölgedir. Bizans, Türkiye Selçuklu ve Osmanlı Devleti dünyanın en büyük devletlerin pek çoğunun başkentleri hep bu topraklarda olmuştur. Hititler gibi nice ülkeler yaklaşık 4.000 yıl evvel medeniyetin ilk adımlarını buralarda atmışlardır. Dünyanın ilk yerleşim yeri olan “Göbekli Tepe” Türkiye’dedir.

✅ İstanbul, dünyanın en büyük; aynı zamanda gerek tarihi, gerek kültürü, gerek nüfusu, gerek de ekonomisi ile dünyanın en güzel ve en önemli olarak nitelendirilen şehirlerinden bir tanesidir. İstanbul Bizans’a başkentlik yaptığı için Avrupa tarafından kutsal kabul edilip, ülkeye her yıl pek çok turistin gelmesini sağlamaktadır. Bu konuda önemli bir istatistik şu şekildedir:

2- Zengin Yer Altı ve Yer Üstü Kaynakları

.#. Dünyadaki yer altı kaynaklarının önemli bir bölümü Afrika ve Orta Doğu’da bulunmaktadır. Bu kaynaklar üzerinde söz sahibi olmak için Türkiye gibi bir üs bölgesinde bulunmak gerektiği için Türkiye pek çok ülkenin ilgi odağıdır ve sahip olmak istediği bir bölgedir. Örneğin Orta Doğu petrollerini dünyaya en karlı ve en kısa güzergahtan ulaştırmak için Türkiye üzerinden petrol boru hatları geçirmek veya Türk limanlarından dağıtım yapmak gerekir.

.#. Geleceğin enerji kaynağı olarak kabul edilen “bor” madeninin %73’ü ülkemizde bulunmaktadır. Ayrıca petrol, kömür, linyit, doğalgaz, demir, bakır, krom ve cıva başta olmak üzere yer altı zenginliklerimiz tüm dünyanın iştahını kabartmaktadır. Japonya gibi bir dünya devinin yer altı kaynakları Türkiye’nin kaynaklarının %5’inden bile azdır. Bu konuda güzel bir örnek olan “Türkiye Maden ve Enerji Kaynakları Haritası” şu şekildedir:

.#. Türkiye’de orman alanlarının bilinçsiz kullanıma ve yok edilmesine rağmen; verimli topraklara sahip olmamızdan ötürü ülkemizin yaklaşık %30’u ağaçlarla kaplıdır. Kağıt fabrikaları, orman işçiliği gibi alanlar bu sayede gelişmiştir. Ayrıca aşağıdaki istatistikten de anlaşılacağı üzere Avrupa nezdinde de orman kaplı alan bazında güzel bir noktadayız:

.#. Ülkemizin tuz rezervi olan Tuz Gölü ve yöre halkı tarafından deniz olduğu söylenen Van Gölü dünyanın en büyük gölleri arasındadır. Manyas Kuş Gölü gibi biyolojik öneme sahip onlarca gölle birlikte, Türkiye bir göller yöresidir. Ülkemizde doğup başka ülkelere dökülen yüzlerce büyük akarsuyumuz ve çeşitli su kaynaklarımızla Türkiye’de çok sayıda doğal güzellik bulunmaktadır. Ayrıca ülkemiz doğal kaya tuzu rezervlerine de sahiptir.
(Ayrıca Bakınız: Kaya Tuzu Nedir? Faydaları Nelerdir?)

3- Turizm Potansiyeli ve Kritik Ulaşım Yolları

Türkiye üç tarafı denizlerle çevirili bir yardım adadır. Bu sebepten dolayı ülkemizde deniz turizmi ve balıkçılık gelişmiştir. Ayrıca sayısız adalarımız, limanlarımız, gemi taşımacılığı ve yolculuğunun gelişmişliği de ülkemiz açısından önemlidir. Bu toprakların tarihinden ötürü pek çok gezilebilecek turistik yer bulunmaktadır ve bunları “Türkiye Turizm Haritasına” bakarak görebiliriz:

İstanbul ve Çanakkale Boğazları, tüm dünya için çok büyük öneme sahip geçiş noktalarıdır çünkü kıtaları birbirine bağlayan dünya üzerindeki sayılı boğazlar arasındadırlar. Bu sebeple Asya ve Avrupa ülkelerinin birbirlerine çıkış kapısı Türkiye’dir ve bu Türkiye’nin jeopolitik önemini arttırmaktadır. Ayrıca ülkemiz kritik ticaret yolları olan İpek Yolu’nun üzerinde ve Baharat Yolu’nun yakınındadır. Hiç şüphesiz, bu bölgeler bu özelliklerinden dolayı büyük savaşların sebebi olmuşlardır.

Bunlar ülkenin turistik değerini de arttırmaktadırlar. Özellikle Akdeniz Bölgesi ikliminden dolayı her yıl milyonlarca turisti çekebilecek kadar özel bir tarihi dokuya, temiz ve güzel sahillere sahiptir. Benzer bir durum İstanbul için de geçerlidir. Şu örnek bile bu konuda başlı başına yeterlidir:

İşte başta yaz ve kış tatilleri olmak üzere 3 günün bir araya geldiği her müsait vakit de buralar için. Trabzon’da yaylalara çıkmadan, Urfa’da sıra gecesi görmeden, Muğla’da denizin mavisine dalıp gitmeden, Bursa’da tarihi koklamadan, Kapadokya’da güneşi doğurup İstanbul’da batırmadan bitirmeyin hayatı. E bu kadar şehri gezmişken yemeklerinden tatmayı da ihmâl etmeyin tabi, gerçekten uçsuz bucaksız bir mutfağı var medeniyetimizin. İnanın dünyanın pek çok ülkesine göre çok daha ucuz ve rahat gezilebiliyor ülkemiz. Bir selamla sizi ağırlayacak çok insan var, kimi zaman güvenlik sıkıntıları olsa da, hâlâ tanrı misafirine sahip çıkıyor bu topraklar.

4- İklim Zenginliği ve Bereketli Topraklar

Dünya üzerinde dört mevsimin dördünü de yaşayan ülke sayısı çok azdır. Bazı ülkelerde bahar yaşanmaz, bazıları kışı veya yazı bilmez. İşte ülkemiz dört mevsimi de en güzel şekilde yaşayabilen bir ülke olmanın ötesinde, bazı dönemlerde dört mevsimi aynı anda yaşama gibi bir mükemmel şansa da sahiptir.

İşte bu iklim çeşitliliği (özellikle farklı iklimlerin aynı anda yaşanabilmesi) ve bulunduğu coğrafi konum sebebiyle verimli topraklara da sahip olması sebebiyle Türkiye’de pek çok çeşit ürün aynı anda üretilebilir. Benzer bir durum hayvancılık sektörü için de geçerlidir. Tarımsal üretim konusunda ürün çeşitliliğinin “Türkiye Tarımsal Üretim Haritasına” bakarak kolaylıkla görebiliriz:

Ülkenin özel iklim yapısı sebebiyle bazı ürünler ağırlıkla sadece bu topraklarda yetişir. Örneğin 2018 yılı dünya fındık üretiminin %60’ı Türkiye tarafından karşılanmıştır, bu bile ülkenin tarım potansiyelini göstermek için başlı başına yeterli bir örnektir. Ülkemiz tarım ürünlerini kullanarak katma değerli ürünler üreterek dünya çapında çok güzel markalar çıkarabilecek bir potansiyeldedir.
(Ayrıca Bakınız: Katma Değer Nedir? Nasıl Oluşur? [Örnekler])

5- Türkiye’nin Jeopolitik Önemini Belirleyen Diğer Faktörler

📌 Dini Değer: İstanbul gibi kimi illerin pek çok din açısından kutsal olmasının yanı sıra, Hristiyanların hacı olmak için gidebileceği üç kilisenin iki tanesi Türkiye’de bulunmaktadır. Örneğin İzmir’deki Meryem Ana Kilisesi her yıl milyonlarca turistin akınına uğramaktadır. Antakya, Kudüs gibi büyük dinlerin başkenti sayılabilecek bir şehirdir. Unutulmamalıdır ki bu topraklar çok çeşitli inançlara sahip topluluklaa ev sahipliği yapmıştır.

📌 İstanbul’un Önemi: İstanbul, dünyanın en büyük şehirlerinden biridir. Tarihi ve kültürü sebebiyle her yıl milyonlarca turist, yedi tepe üzerinde yükselen ve her sokağı tarih kokan İstanbul’u yaşamak için ülkemize gelmektedir. Bizans’a başkentlik yaptığı ve çok büyük kiliseleri barındırdığı için özellikle Avrupa halkları tarafından kutsal bir şehir olarak kabul edilmektedir.

📌 Diğer Faktörler: Biz yazıda her ne kadar en önemlilerine yer vermeye çalışmış olsak da Türkiye’de bulunan genç ve dinamik nüfus gibi jeopolitik önemi doğuran jeopolitik konumdan bağımsız önemli pek çok bileşenler de mevcuttur. Bu konuda istenildiği taktirde yüzlerce madde yazılabilir ancak bir konuyu okurları baymamak adına kısa, öz ve anlaşılır tutmak adına burada tamamlıyoruz.

Türkiye’nin Jeopolitik Konumunun Sonuçları Nelerdir?

✅ Türkiye’nin jeopolitik önemi tüm dünyanın gözünün her daim bu topraklar üzerinde olmasına ve Kurtuluş Savaşı gibi nice savaşlara, büyük istihbarat mücadelelerine ve terör gibi belalara sebep olmuştur. Bu durum güçlü bir orduya ve bağımsız teknolojilere olan ihtiyacı da arttırmıştır çünkü bu coğrafyada bağımsız olmak kolay değildir. Türkiye tüm dünya için olmazsa olmaz bir güç merkezidir ve Türkiye’yi yanına çeken ülke(ler) Akdeniz, Karadeniz, Ege, Ortadoğu ve hatta Afrika’da güç sahibi olur.

✅ Türkiye’nin jeopolitik konumu uluslararası ilişkilerde elini güçlendirip, Türkiye’yi oldukça kritik bir noktaya getirmiştir. Bu da konjonktür değişimlerinden faydalanıp, etkin bir denge siyaseti güdülmesini ve bu sayede pek çok alanda çeşitli kazanımlar elde edilmesini kolaylaştırmıştır.
(Ayrıca Bakınız: Uluslararası Konjonktür Nedir? [Örnekler])

✅ Jeopolitik konumun olumlu sonuçları insanlardaki memleket sevgisini ve özgüveni perçinlemekle beraber, jeopolitik konumun olumsuz sonuçları da zaman zaman sosyal medyada paylaşılarak beğeni toplayan “memleket için süper bir önerim var” temalı şu tarz paylaşımlara sebep olmuştur: 🙂