Karşılıksız Para Basmak ve Borçları Ödemek Mümkün Mü?
Karşılıksız para basmak nedir, karşılıksız para basmak neden enflasyona yol açar, karşılıksız para basmanın sonuçları nelerdir ve neden para basılarak dış borçlar ödenemez sorularının cevapları güncel örneklerin eşliğinde bu yazıda!
📌 Karşılıksız Para Basmak Nedir: Bir ülkenin gayrisafi milli hasılasında herhangi bir artış olmamasına rağmen, ülkede tedavüldeki para miktarının fiziki olarak arttırılmasıdır. Sanılanın aksine eskiyen paraların toplanıp yerine yenilerinin basılıp piyasaya tekrar sürülmesi değildir. Karşılıksız olarak basılan paralar genellikle kredi gibi yöntemlerle sisteme sokulup ekonomi bir süreliğine canlandırılır. Ülkeler genellikle tahvil satarak borçlanmalarını finanse edemedikleri veya deflasyon riskinin doğduğu dönemlerde karşılıksız para basma yöntemine başvururlar.
Karşılıksız para basma konusunda akılları kurcalayan ilk soru ‘devletler neden para basarak borçlarını ödemiyor‘ sorusudur. Ancak bu iş göründüğü kadar basit değildir. Çünkü devletler para bastıkça para biriminin değeri düşmekte ve sistem kendisini kısa bir sürenin içerisinde dengelemektedir. Örneğin 1 dolar 5₺ iken, tedavüldeki lira miktarı 2 katına çıkarılırsa 1 dolar 10₺ olacaktır. Bu sebeple para basarak dış borçlar kapatılamaz! Sadece dolar, euro ve sterlin gibi rezerv para birimine sahip olan ülkeler karşılıksız olarak para basarak borç ödeyebilirler.
(Ayrıca Bakınız: Rezerv Para Nedir? Rezerv Para Birimleri Nelerdir?)
Karşılıksız Para Basmanın Sonuçları Nelerdir?
Merkez bankasının niceliksel genişleme yapmasının (para basmasının) sonuçları şunlardır:
• Para basılması ile para arzı yani insanların elindeki para ve alım güçleri bir süreliğine artar.
• Bu insanları tüketime sevk edeceği için ekonominin çarkları bir süreliğine daha hızlı döner.
• Dolaşım hızı ve üretim sabit kalırsa ürün fiyatları artar ve yerli para birimi değer kaybeder.
• Yerli para birimi değer kaybettikçe altın gibi emtiaların fiyatları ve döviz kurları değer kazanır.
• Bu durum özellikle ithal ürünlerin fiyatlarını artıracağı için tüketicilerin alım gücü azalacaktır.
• Böylece işsizlik ve enflasyon artacak, tasarruflar azalıp ekonomide daralmalar yaşanacaktır.
Karşılıksız Para Basmak Neden Enflasyona Yol Açar?
Enflasyon, ekonomideki mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyindeki artışı ifade eder. Enflasyon, ekonomideki toplam talebin, toplam arzdan fazla olması durumunda ortaya çıkar ve ekonomi ciddi şekilde etkilenir (1). Normal şartlarda para basılıp tedavüldeki para miktarının arttırılması halinde mal sayısı aynı kalırsa, ürün fiyatları artar. Çünkü tüketicilerin daha fazla parası olduğu için daha fazla mal satın almak isterler. Firmalar talepte artış göreceği için fiyatları yükseltir. Yani talep öne çekildiği ve fiyatlar arttığı için enflasyon artar ve alım gücü baştaki haline döner.
Yıl | Ekonomideki Varlık Miktarı | Tedavüldeki Para Miktarı | Ortalama Ürün Fiyatı | Yıllık Enflasyon Oranı |
---|---|---|---|---|
2000 | 20 Birim | 10 Birim | 1 Birim | – |
2001 | 30 Birim | 20 Birim | 2 Birim | %50 |
2002 | 30 Birim | 30 Birim | 3 Birim | %50 |
2003 | 40 Birim | 60 Birim | 6 Birim | %33 |
(Ayrıca Bakınız: Yatırım Nedir? Nasıl Yapılır? [Rehber])
Tarihten Karşılıksız Para Basma Örnekleri Nelerdir?
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Almanya savaşın maliyetlerini ve giderlerini karşılayabilmek için durmadan karşılıksız olarak para basmıştır ve bunun sonucunda da para birimi eşine az rastlanan tarihi bir değer kaybı yaşamıştır. (1) Bu sebeple Almanya o dönem hiperenflasyon (aşırı enflasyon) denilen durumu yaşamıştır. O dönem tedavüldeki para bolluğu sebebiyle (2) para birimi öyle bir değer kaybetmiştir ki, bir ekmek bir kasa para ile alınır olmuştur ve hatta insanlar ısınmak için daha düşük maliyetli olduğunu düşünerek kağıt para yakmışlardır.
(Ayrıca Bakınız: Rezerv Para Nedir? Rezerv Para Birimleri Nelerdir?)
Karşılıksız para basma arzusunun yol açtığı olumsuz sonuçları gözler önüne seren bir diğer güncel ve meşhur örnekse Venezuela’da 2018 yılında bir tuvalet kağıdının 2 milyon 600 bin bolivara, yaklaşık adet 8 havucun 3 milyon bolivara, bir paket pirincin 2,5 milyon bolivara ve hatta 1 kilo etin ise 9,5 milyon bolivara satılmış olmasıdır. Çünkü karşılıksız para basma arzusu para biriminin mevcut değer kaybını daha da hızlandırmıştır. Şayet sayılar size bir anlam ifade etmediyse veya karışık geldiyse, yaşanan uçuk durumu tıpkı şu görseldeki gibi ifade edebiliriz:
Karşılıksız Para Basmak Yerine Alternatif Çözümler Nelerdir?
✅ Gayrisafi milli hasılayı (GSMH) arttırmadan karşılıksız para basmak veya maaşları çılgın oranlarda arttırmak gibi yoksulluğu tetikleyecek adımlardan kaçınılmalıdır. Bunlar ekonomi için bazı durumlarda gerekli olabilse de, bu tarz senaryolarda yakın vadede olumsuz etkileri en aza indirmek ve uzun vadede ülke ekonomisine güç katmak için fazladan basılan para kalkınma ve üretim faaliyetlerine harcanarak ülkenin kapasitesi talep artışını karşılayabilecek şekilde arttırılmalıdır. Bu orta vadede vatandaşların alım güçlerinin artmasını da sağlayacaktır.
(Ayrıca Bakınız: Alım Gücü Nedir? [Hesaplama, Arttırma…])
✅ Tüketim çılgınlığı hatalı politikalarla mevcut kaynaklar israf edilmemeli, tasarruf yapılmalı ve tedbirli olunmalıdır. Maliyetleri düşürülüp üretime ağırlık verilerek yüksek katma değerli ürünlerin üretilmesi ve dünya çapında markaların oluşturulması ülkelerin kazançlarını önemli oranlarda artıracaktır. Bu hem ekonomik kırılganlığı azaltacak ve borçların ödenebilmesi için gerekli finansmanı sağlayacaktır. Ayrıca eğer varsa ülkenin cari açığı hızla kapatılarak cari fazla vermeye başlanmalı ve cari fazladan elde edilen para dış borçları ödemek için kullanılmalıdır.
(Ayrıca Bakınız: Katma Değer Nedir? Nasıl Oluşur? [Örnekler])
(Ayrıca Bakınız: Cari Açık Nedir? Cari Açık Nasıl Kapatılır?)
✅ Ürün fiyatlarının ucuzlatılması ile alım gücünün artırılması ve tüketimin desteklenmesi gibi yöntemlerle toplam talebin artırılması (devlet ve tüketici harcamaları, yatırım seviyeleri, dış ticaret dengesi) veya maliyetlerin düşürülmesi, kapasitenin artırılması, regülasyon, istihdamın artırılması, yeni teknolojilerin ve becerilerin geliştirilmesi gibi yöntemlerle üretimin desteklenip toplam arzın artırılması (üretim kapasitesi, ekonominin ve işgücünün verimliliği) ile arz talep dengesinin korunarak ekonomik büyümenin sağlanması GSMH’yi ve dolayısıyla kişi başı milli geliri artıracaktır. Ayrıca para basıp dağıtmak yerine vergi indirimi yapmak veya mevcut borçların kapatılmasını sağlamak hem enflasyonu artırmayacak hem de daha verimli olacaktır.
(Ayrıca Bakınız: En İyi Borç Kapatma Yöntemleri Nelerdir?)