Cari Açık Nedir? Cari Açık Nasıl Kapatılır?

📌 Cari Açık Nedir: Bir ülkenin dışarıya sattığı (ihraç ettiği) ürünlerden kazandığı paranın dışarıdan satın aldığı (ithal ettiği) ürünlere harcadığı paradan daha az olması halinde oluşan durumdur. Başka bir ifadeyle bir ülkenin dış ticaret gelirlerinin giderlerini karşılayamaması nedeniyle ortaya çıkan bir durumdur. Cari açık ülkenin dış ticaret işlemlerinin hesaplanmasında önem taşırmaktadır ve aynı zamanda ödemeler bilançosu dengesinin de önemli bir unsurudur. Cari açık bir ülkenin ekonomik gücünü gösteren temel ekonomik metriklerden bir tanesidir.

Cari Açık Nasıl Hesaplanır?

Cari açık, bir ülkenin diğer ülkelerle yaptığı tüm işlemlerin dökümünü gösteren ödemeler dengesini oluşturan 3 ana hesaptan (cari denge, sermaye hesabı ve resmi rezervler) birisi olan cari hesap bakiyesinin negatif olması durumudur. Cari denge ise dış ticaret dengesi, net gelir dengesi, doğrudan transferler ve varlık gelirleri olmak üzere 4 hesap kaleminin toplamından oluşmaktadır. İhraç edilen ve ithal edilen mal ve hizmetlere ödenen bedellerin arasındaki fark ile hesaplanan dış ticaret dengesi cari açığı en çok etkileyen yani en önemli olan bileşendir.

İkinci en büyük bileşen ise bir ülkenin vatandaşlarının yurt dışına doğrudan veya dolaylı yolla yaptığı yatırımların döviz bedeli ile o ülkeye yabancı ülkelerin yaptığı yatırımların döviz bedeli arasındaki fark ile hesaplanan net gelir dengesidir. Diğer iki bileşen ise doğrudan transferler ve yatırım gelirleri olmakla beraber, bu iki bileşen genellikle cari hesap açığını maddi olarak ciddi bir şekilde etkileyecek kadar büyük değillerdir. Bütün bunların toplamında sonuç sıfırdan fazla ise cari fazla, sonuç sıfır ise cari denklik, sonuç sıfırdan az ise cari açık söz konusudur.

Yüksek Cari Açığın Nedenleri Nelerdir?

• Yerli para biriminin aşırı değer kazanması sonucunda dövizin düşüp ithalatın ucuzlaması
• Üretkenliğin, verimliliğin, katma değerin, yatırımın, Ar-Ge ve inovasyonun yetersiz olması
• Hammaddede ve enerjide dışa bağımlık sonucunda ihracatın da ithalata bağımlı olması
• Konjonktür etkisiyle (durgunluk, talep patlaması vb.) ihracat ve ithalattaki ciddi değişimler
• Kronik yüksek enflasyon (enflasyonun diğer ülkelerden hızlı yükselmesi ithalatı özendirir)
• Ülke içerisinde yeterince tasarruf yapılmaması sebebiyle dış finansmana bağımlı olunması
• Aşırı borçlanma, kontrolsüz büyüme, cari açığın finansmanı için kaynakların heba edilişi vb.

Yüksek Cari Açığın Zararları Nelerdir?

• Cari açığın borçlanma yoluyla finanse edilmesi yüksek faiz sebebiyle sürdürülemezdir.
• Yüksek cari açık yatırımcılarda ciddi güven kaybına ve sermaye çıkış riskine yol açabilir.
• Kalıcı cari açık tüketici harcamalarına güvenilen dengesiz bir ekonominin göstergesidir.
• Cari açık ekonominin rekabet edemediği ve dövizlerin değer kazanacağı anlamına gelir.
• Cari açık uzun vadede yaşam standartlarını da düşürür ve ekonomik iflasa yol açabilir.
• Yüksek cari açık dış bağımlılığa işaret edip, uluslararası arenada zafiyete yol açabilir.

Cari Açık Nasıl Azaltılır?

1- Dış Bağımlılığın Azaltılması

Genel olarak basit bir anlatımla ele almak gerekirse, cari açığı kapatabilmek için ihracatın ithalattan daha yüksek noktaya gelmesi gerekir. Bunun temel yolu da yerel üretkenliği ve yerel işletmelerinin rekabet gücünü geliştirerek temel ihtiyaç maddelerinin ithalatını azaltmaya çalışmaktır. İthal edilen malların muadili ürünler üretmek ve (ülkeye göre değişmekle beraber) petrol gibi fosil ve dış bağımlılığa sebep olacak enerji maliyetlerini güneş gibi yenilenebilir ve düşük maliyetli enerji kaynaklarına yönelerek kapatmak bu konudaki en mantıklı örneklerdir.

2- İç Tüketimin ve İthalatın Azaltılması

İthal ürünlerde vergilerin arttırılması ve hatta kotalar getirilmesi gibi ithalat kısıtlayıcı önlemler cari hesabı iyileştirme etkisine sahip olsalar da, bu durum diğer ülkelerin de benzer misillemeler yapmasına ve dolayısıyla ihracatın düşmesine yol açabilir. Ayrıca yüksek faizli sıkı bir para politikasının izlenmesi ile iç tüketimin azaltılması veya düşük faizli ithalatı zorlaştırıp ihracatı özendiren politikaların izlenmesi cari açığın azaltılmasını sağlayabilir. Ancak faizlerin nasıl değiştirilmesi gerektiği farklı faktörlere bağlı olduğu için genel etkiyi kestirmek zordur.
(Ayrıca Bakınız: Faiz Düşerse Ne Olur? Faiz Ne Zaman Düşer?)

3- İhracatın Rekabet Gücünün Artırılması

✅ Seçici İthal İkameci Sanayileşme: Mal ve hizmetlerin yurt dışından ithal edilmesi yerine yurt içinde üretilmesini öngörerek döviz tasarrufu sağlamayı hedefleyen sanayileşme stratejisidir. Özellikle ihraç edilen ürünlerin nihai üretimi çoğunlukla yurt dışından ithal edilen ara malzemelerle yapılıyorsa, bu girdilerin yurt içerisindeki üretici firmalardan karşılanması oluşturulan katma değerin yurt içerisinde kalmasının yanı sıra ilgili sektörlere yapılacak yatırımlarla rekabet gücünün artmasını ve zamanla ekonominin canlanmasını sağlayacaktır.

✅ Katma Değer Üretmek: Ürün ve hizmetlerin üretim kalitesinin arttırılması, Ar-Ge ve yüksek teknolojiye yatırım yapılması gibi yöntemlerle yüksek katma değere sahip ürünler üretilebilir. Bu, birim ürün başına elde edilecek kârı arttıracağı için cari açığı olumlu yönde etkileyecektir. Örneğin bir tarım ülkesinin meyve yerine meyveyi işleyerek yaptığı lezzetli bir ürünü satması ve ihracatın yüksek teknoloji oranını arttıracak şekilde yeniden yapılandırılması buna örnektir.
(Ayrıca Bakınız: Katma Değer Nedir? Nasıl Oluşur? [Örnekler])

4- Yerli Para Biriminin Devalüe Edilmesi

Devalüasyon bir ülkenin yerli para birimine diğer ülkelerin para birimleri karşısında değer kaybettirilmesidir. Devalüasyon ithalatı zorlaştırırken aynı zamanda ihracatı desteklemenin bir yoludur. Çünkü bir ülkenin yerli para birimine değer kaybetmesi ülkenin mallarının ihracatının ucuzlamasını ve bu sayede de diğer ülkelerden talebin artmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda ithal malların pahalılaşması sebebiyle ithalat talebi de azalacaktır. Yani zamanla ihracattan elde edilen gelir ithalata ödenen miktarı aşacak ve cari açığın kapanmasını sağlayacaktır.

5- Yatırım ve Yapısal Reformlar Yapılması

• Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda iç tasarruf yetersizliği ve dış borçlanmanın zorluğu doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) alınmasını önemli hale gelmiştir. Bu alanda yapılan akademik çalışmalar, dışarıdan gelen yatırımların ev sahibi ülkenin milli gelirine, sermaye birikimine ve istihdamına katkı sağladığını, ihracatını ve dış ticaret hacmini yükselttiğini, teknoloji açığını kapattığını ve rekabet gücünü arttırdığını ortaya koymuştur. DYY, güvenilir ve sağlam bir kaynak olup cari açığın finansmanına önemli destek sağlamaktadır.

• İstikrar ve Güven Ortamı: Hem yerli yatırımcıların desteklenmesi, hem de dış yatırımcıların ülkeye çekilmesi için güvenli bir yatırım ortamının oluşturulması, yatırım olanaklarının iyileştirilmesi, hukuki mevzuatların uygun olması ve bürokratik engellerin en aza indirilmesi önem taşımaktadır. Ayrıca, yatırımcılar yatırım yapmak istedikleri ülkenin güvenirliliğinin yanı sıra yatırımın kârlılığını da hesaplamak zorunda oldukları için ev sahibi ülkelerin gerek ulusal gerekse uluslararası ekonomik ilişkilerinde sahip olduğu kredibilite de önem arz etmektedir.

• Tasarruf-Yatırım Dengesi: Ülkede net tasarrufların negatif olması, sürdürülebilir bir büyüme için gerekli olan yatırımların finansmanı için dış kaynağa ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır. Bu açık kendisini cari açık olarak göstermektedir. Bu sebeple tüketimin tasarrufa kayması adına kişi başı gelir düzeyinin yükseltilmesi, gelir dağılımının düzeltilmesi, tasarruf & emeklilik sistemlerinin geliştirilmesi ve turizm gibi hizmetlerle döviz girişinin teşvik edilmesi gerekir.

• Eğitim ve Nitelikli İş Gücü: Cari açığı olan ülkeler yabancı sermayeyi akıllıca kullanmalıdır. Örneğin ticareti artırmak için liman vb. inşa etmeli ve işgücünü eğitmelidir. Katma değer üretip dünyayla rekabet edebilen markalar ortaya çıkarmak için bunlar bir tür zorunluluktur.