Hastanın Tedaviyi Reddetme Hakkı ve Hukuki Dayanakları

📌 Tedaviyi Reddetme Hakkı Nedir: Devam etmekte olan tedaviyi durdurma veya önerilen tedavi yöntemini tedaviye başlamadan önce reddetme şeklindeki en temel hasta haklarından bir tanesidir. Hastanın tedaviyi reddetmesi halinde hastanın başına gelebilecekler ona anlatıldıktan ve anlaşıldığına dair yazılı bir belge alındıktan sonra uygulanabilir. Tedaviyi reddetme hakkı çeşitli uluslararası sözleşmeler ve yasalarla hukuken güvence altına alınmış bir haktır. Tedaviyi reddetme hakkının altında yatan en temel motivasyonlar şunlardır:

Tedaviyi Reddetme Hakkının Hukuki Dayanakları Nelerdir?

Sağlık alanında herhangi bir girişim, ilgili kişinin bu girişime özgürce ve bilgilendirilmiş bir şekilde rıza (onam) vermesinden sonra yapılabilir. Bu kişiye, önceden, girişimin amacı ve niteliği ile sonuçları ve tehlikeleri hakkında uygun bilgiler verilecektir. İlgili kişi, verdiği onamı her zaman, serbestçe geri çekebilir.

Biyotıp Sözleşmesi, 5. Madde

Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlâka aykırı olarak sınırlayamaz. Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak, biyolojik madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddî ve manevî tazminat isteminde bulunulamaz.

Türk Medeni Kanunu, 23. Madde

Koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde kullanılan ilaç, aşı, serum ve benzeri biyolojik maddelerin üretiminin ve kalitesinin teşvik ve temini esas olup… Özel mevzuatına göre izin veya ruhsat alınmamış ilaç ve terkiplerin üretimi, ithali, satışı ile ruhsat veya izin alınmış dahi olsa ilaç ve terkiplerin bilimsel araştırma amacıyla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ve ilgili kişinin rızası olmadan insan üzerinde kullanımı yasaktır.

3359 Sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, 3. Madde, K Bendi

Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası, 17. Madde

Kanunen zorunlu olan haller dışında ve doğabilecek olumsuz sonuçların sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; hasta kendisine uygulanması planlanan veya uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek veya durdurulmasını istemek hakkına sahiptir. Bu halde, tedavinin uygulanmamasından doğacak sonuçların hastaya veya kanuni temsilcilerine veyahut yakınlarına anlatılması ve bunu gösteren yazılı belge alınması gerekir.

Hasta Hakları Yönetmeliği, 25. Madde

Klinik veya laboratuvar muayeneleri sonucunda bilinen klasik tedavi metodlarının hastaya fayda vermeyeceğinin sabit olması ve daha evvel deney hayvanları üzerinde kafi derecede tecrübe edilmek suretiyle faydalı tesirlerinin anlaşılması ve hastanın rızasının bulunması şartları birlikte mevcut olduğunda, bilinen klasik tedavi metodları yerine başka bir tedavi usulü uygulanabilir. Ayrıca, bilinen klasik tedavi metodu dışındaki bir metodun uygulanabilmesi için, hastaya faydalı olacağının ve bu tedavinin bilinen klasik tedavi usullerinden daha elverişsiz sonuç vermeyeceğinin muhtemel olması da şarttır. Evvelce tecrübe edilmemiş bir tıbbi tedavi ve müdahale usulü, ancak zarar vermeyeceğinin ve hastayı kurtaracağının mutlak olarak öngörülmesi halinde yapılabilir.”

Hasta Hakları Yönetmeliği, 27. Madde

Burada belirtilenler haricinde sebepler ve hukuki dayanaklar bulunmaktadır. Örneğin deney aşamasındaki tedavilerin hastalar aydınlatılmadan ve onam formu imzalatılmadan yapılması deney yapma kapsamına girer ve Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesine göre insan üzerinde bilimsel deney yapmanın 1 ila 3 yıl hapis cezası bulunmaktadır. Ayrıca Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesi olan özel ve aile hayatına saygı hakkının da bu kapsamda değerlendirildiği bir takım özel emsal yargı kararları da bulunmaktadır. (“örnek“)

Tedaviyi Reddetme Hakkı Nasıl Kullanılır?

Tedaviyi reddetme hakkı kullanılırken genellikle ilgili sağlık kuruluşunda bir form veya dilekçe doldurulup taraflara imzalatılır. Bu hak kullanılırken mantıklı (ve tıbbi) gerekçeler sunulmalı ve mümkünse bunlarla ilgili kanıtlar sunulmalıdır. Ayrıca doktorların sorun yaşamaması için doktorların, tedaviyi reddetmenin sonuçları hakkında hastaya etraflıca bilgilendirme yaptığının ve buna rağmen muayene / tetkik / tedavi yapılmasının kişinin kendi rızasıyla reddedildiğinin ve doğacak sorumlulukların kişi tarafından üstlenildiğinin belirtilmesi gerekmektedir.

Tıbbi müdahalelerde hastanın rızası aranır. Ancak hasta küçük veya machur ise velisinden veya vasisinden izin alınır. Hastanın velisinin veya vasisinin olmadığı, hastanın hazır bulunmadığı veya hastanın ifade gücünün yeterli olmadığı hallerde ise bu şart aranmamaktadır. Ayrıca hastanın yapılacak işlemler, bunların sebepleri, ortaya çıkabilecek olası komplikasyonlar gibi konular hakkında yeterli bilgi verilmelidir. Hastanın ve hasta yakınlarının hasta haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakları bulunmaktadır.

Ayrıca daha önce tedaviyi reddeden bir hastanın tekrar başvurması halinde, gerekli tıbbi bakım ve tedaviyi alma hakkı da bulunmaktadır. Temel hasta haklarından olan vücut bütünlüğünün dokunulmazlığı ve tedaviyi reddetme hakkı ile ilgili bir takım emsal yargı kararları şunlardır:

• Anayasa Mahkemesi’nin 11/11/2015 Tarihli Halime Sare AYSAL Kararı: Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller haricinde kişinin ruhsal ve fiziksel vücut bütünlüğüne dokunulamaz!
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2015/315 E, 2015/429 K Kararı: Zararlı içerikleri ve olası yan etkileri sebebiyle tedaviler ve tıbbi müdahaleler reddedilebilir! Benzer başka örnekler için:
(Ayrıca Bakınız: Tıbbi Şarlatanlık Nedir? [Özellikleri, Örnekleri ve Hukuki Boyutu])