Deprem Öncesinde, Anında ve Sonrasında Neler Yapılmalıdır?

Depremler genellikle korkutucu ve yıkıcı sonuçları olan, yer kabuğundaki hareketlenmelere bağlı olarak gerçekleşen ani sallantılara verilen isimdir. Depremlerin ölüm, yaralanma, mal kaybı, bina hasarı gibi oldukça olumsuz sonuçları olmakla beraber gerekli tedbirler ile bu olumsuz sonuçların etkisiz azaltılabilir!

Bu tedbirler okullarda hayat bilgisi gibi çeşitli derslerde anlatılsa da bunlara genellikle ezber bilgi gözüyle bakıldığı için bu bilgiler ne yazık ki oldukça kısa bir sürede unutulmaktadır. İşte bu yazıda sizi ve sevdiklerinizi kurtarabilecek deprem öncesi, deprem anı ve deprem sonrası tedbirlerinden bahsedeceğiz. Bu yazı hayat kurtarır!

Bu yazıda sırasıyla depremden önce yapılması gerekenler, deprem esnasında yapılması gerekenler, depremden sonra yapılması gerekenler ve sıkça sorulan sorular ele alınmıştır. İsterseniz sırasıyla tüm yazıyı okuyabilir isterseniz de ekranı kaydırmakla vakit kaybetmeden sadece tek bir tık ile istediğiniz bölüme ulaşabilirsiniz:
1- Deprem Öncesi: “Tıklayın“
2- Deprem Anı: “Tıklayın“
3- Deprem Sonrası: “Tıklayın“
4- Sıkça Sorulan Sorular: “Tıklayın“

Depremden Önce Ne Yapmalıyız?

1- Deprem Çantası Hazırlayın

✅ Deprem öncesi yapılması gerekenler arasında en temel şey bir deprem çantası oluşturulmasıdır. Deprem çantasını isterseniz kendiniz oluşturabilir isterseniz de hazır deprem çantası satın alabilirsiniz. Deprem çantası nasıl hazırlanır sorusunun cevabı şu görseldedir:

✅ Deprem çantasında bulunan malzemeler su, kolayca bozulmayacak yiyecekler (konserve, kuru meyve, tahin-pekmez, meyve suyu vb.) ilk yardım seti, çok amaçlı çakı, cep telefonu, pilli radyo ve yedek pilleri, el feneri ve yedek pilleri, önemli ilaçlar ve en önemlisi de nakit para bulunmalıdır.
(Ayrıca Bakınız: Ekonomik Güç Nedir? Neden Önemlidir?)

✅ Ayrıca deprem çantasında kağıt, kalem, düdük, kibrit / çakmak, mevsimlik giysi; kimlik belgesi, deprem poliçesi, önemli telefon bilgileri vb. şeylerin fotokopileri; ve ev iş yeri araba gibi şeylerin yedek anahtarları bulunmalıdır. Bunlara ek olarak evcil hayvanlarınız için yiyecek, içecek, ilaç vb. şeyleri de eklemeyi ihmal etmeyiniz.

2- Zemin ve Bina Dayanıklılık Testi Yaptırın

Teknolojinin gelişmesine rağmen ne yazık ki binaların ortalama kalitesi düşmektedir. Bunun en güzel örneği Mimar Sinan’ın yüzyıllar önce yaptığı binaların onlarca iklim değişikliği, yağış, geçen süre ve depremlere rağmen hala ayakta dururken sözde modern binaların ilk depremde kağıt gibi yırtılmasıdır.
(Ayrıca Bakınız: Mimar Sinan Bakış Açısıyla: Yeni Binalar Niye Dayanıksız?)

Elbette örnekler çoğaltılabilir. Fakat hem bazı binaların eski olması, hem de bazı binaların kalitesiz olması sebebiyle azımsanamayacak sayıda riskli binalar bulunmaktadır. Bu konuyla ilgili 2019 yılına ait bir önemli istatistik şu şekildedir:

İşte bu sebeple bir uzmana (inşaat mühendisi, jeoloji mühendisi vb.) hem evin sağlamlığını, hem de zeminin sağlamlığını (yani deprem yönetmeliğine uygunluğunu) test ettirmeniz akıllıca olacaktır. Bugün depremlerde yıkılan binaların çoğu dayanıksız binalardır.
(Ayrıca Bakınız: İnşaat Mühendisliği Nedir? Ne İş Yapar?)
(Ayrıca Bakınız: Jeoloji Mühendisliği Nedir? Ne İş Yapar?)

3- Olası Senaryolara Karşı Hazırlık Yapın

• Deprem anında hem yakınlarınızla iletişime geçebilmek için, hem de daha güvenli bir ortama kolaylıkla geçebilmek için bir plan kurun.
• Binalarda kırılgan, kesici ve ağır objeleri yükseklerde tutmayın.
• Yanıcı özelliği olan ürünleri kolayca açılamayacak bir dolapta veya kilitli tutunuz.
• Deprem anı ile ilgili planlar oluşturulmalı ve tatbikatlar yapılmalıdır. (Örneğin depremde şurası yıkılsa ne yapardım?) Bu sayede gerçek deprem anında hem daha soğuk kanlı olunur, hem de daha mantıklı hamleler yapılır.

• Tablolar, ayna veya avize başta olmak üzere duvara veya tavana asılı olan eşyaların sağlam şekilde yerleştirildiğinden emin olunuz. Ayrıca bunlar yatak veya kanepe gibi başınıza düşebilecek yerlerden de uzak olmalıdır.
• Evcil hayvanlarınız varsa, onların deprem esnasında bir yere sıkışıp kalmayacaklarından emin olunmalıdır.
• Binalardaki tesisatın (elektrik, gaz, beyaz eşyalar vb.) sağlam olduğundan emin olunmalıdır. Bu konuda gerekirse bir uzmandan destek alınmalı ve olası sızıntıların (özellikle gaz ve su sızıntılarının) önlenmesi için kırılmaya dayanıklı esnek borular tercih edilmelidir.

• Oturduğunuz binada, iş yerinde, okulda vb. derin çatlaklar gibi şüphe uyandıran olası hasarlara denk gelirse bir yapı uzmanının binayı depreme karşı denetlemesini isteyiniz.
• Kalınan yerdeki güvenli yerler tespit edilmelidir. (Örneğin iç duvarlar, altına girilebilecek dayanıklı masalar vb.) Bu konuda detaylı bilgiyi “deprem anında ne yapmalıyız” bölümünde bulabilirsiniz.
• Ayrıca deprem hakkında uzman, bilgili ve dürüst kişiler takip edilmeli fakat insanların moralini bozmaya, kafasına göre tahmin yapıp (şans eseri 1-2 tanesi tutunca) kısa süreliğine ünlü olan kişiler dikkate alınmamalıdır. Bilimsel araştırmalara göre psikoloji hayati derecede önemlidir.

4- Toplanma Alanlarını Araştırın

Deprem öncesinde yapılması gerekenlerden birisi de deprem sonrası toplanma alanlarının araştırılması ve bu konu hakkında bilgi edinilmesidir. İkamet ettiğiniz bölgeye yakın yerlerdeki toplanma alanlarının listesine e-devlet üzerinden kolaylıkla ulaşabilirsiniz.

Fakat dürüst olmak gerekirse ben sizlere imkanınız varsa uzmanların desteğinde bağımsız bir plan geliştirmenizi öneriyorum. Zira toplanma alanlarında tüm nüfusa kadar yetecek yer olmadığı gibi, o alanların deprem alanında ne olacağı ve olası büyük bir depremden sonra anarşinin olup olmayacağının bir garantisi yoktur!

5- Hayvanlar ve Uzmanlar Takip Edilmelidir

Büyük depremler olmadan önce yer kabuğunun hareketleri, enerji hareketleri, öncü depremler, hayvanların davranışları ve tepkileri vb. unsurlar göz önünde bulundurularak deprem tahmini yapılabilir. İşte bu sebeple dürüst, işinin ehli ve bilgili olan uzmanlar takip edilmelidir.

Ayrıca hayvanlar insanların algılayamadığı dalgaları algılayabildikleri ve insanların duyamadığı sesleri duyabildikleri için; depremden önce davranışları anormal hal alır. Bu sebeple doğal çevreyi takip etmenizde fayda var.

6- Deprem Sığınağı Satın Alınabilir

Ekonomik gücü gerçekten iyi olan insanlar için yer altına yapılmış olan depreme ve hatta nükleer savaşlara karşı bile dayanıklı olan yer altı sığınakları bulunmaktadır. İsterseniz bu sığınaklardan birisini kiralayabilir veya satın alabilirsiniz. Evet, dünyanın en zenginleri bu yöntemi uygulamaktadır.

Fakat bu orta halli bir insanın da uygulayamayacağı anlamına gelmez! Yani güzel haber şu ki (eğer kendi araziniz ve eviniz varsa) bu sığınakların mini versiyonunu kendiniz de yaptırabilirsiniz. Bu öneriyi de herhalde hemen hemen hiçbir yerde bulamazsınız. 🙂 Örnek bir yer altı sığınağı şu şekildedir:

Deprem Anında Ne Yapmalıyız?

Deprem anı az yaşanan bir deneyim türü olduğundan dolayı ilk başta paniklemeniz ve heyecanlanmanız normaldir fakat odak noktanızı saptırmayın ve bol bol nefes alıp vererek sakin kalmaya çalışın ve çevrenizdekilere de sakin olmalarını telkin edin. Fazla hareket etmeyin ve sallantılar bitene kadar dışarı çıkmayın. Peki deprem anında ne yapılmalıdır, gelin olası senaryolara detaylıca göz atalım.

1- Eğer Bir Binanın İçindeyseniz

📌 Çök – Kapan – Tutun Tekniği: Güvenli yer bulup dizüstü çöküp, başı ve enseyi koruyacak şekilde kapanıp, düşmemek için sabit yere tutunup, derin derin nefes alarak sakinleşme tekniğidir. Ülkemizdeki afet kurumu olan AFAD ve uluslararası uzmanlar bu yöntemin en iyi yöntemlerden birisi olduğu konusunda hemfikirdirler ve bu yöntemi önermektedirler.

📌 Yaşam Üçgeni Tekniği: Binalar yıkılırken, objelerin üzerine düşen tavan ağırlığının veya içerideki mobilyaların bu nesnelere çarparken yanlarında bıraktıkları boşluğa verilen isimdir. Masa gibi kırılabilecek cisimlerin altına girmektense kanepe gibi daha sağlam mobilyaların yanında cenin pozisyonunda yatarak (çök kapan tutun tekniği ile birlikte) yaşam üçgeni geometrisi oluşturulması risk faktörünü daha fazla azaltacaktır.

✅ Deprem anında kırılma ihtimali yüksek olan cam, pencere, kapı, duvar ve düşebilecek şeylerden uzak durunuz. Ayrıca kapılardan geçmeyiniz çünkü kapı kirişi çökerse inen tavanın altında ezilirsiniz.

✅ Eğer deprem olurken yataktaysanız sadece yuvarlanarak yataktan düşün ve başınızı bir yastıkla koruyun. Çünkü yatağın çevresinde yüksek ihtimalle güvenli bir boşluk oluşacaktır. Eğer üzerinize düşebilecek avize gibi ağır şeyler varsa daha güvenli yerlere gidebilirsiniz.

✅ Balkona çıkıp binadan atlamak gibi çılgınlıklar yapmayın. Ayrıca asla merdivenlere gitmeyin. Merdivenler ve binanın kalanı deprem esnasında sürekli birbirlerine çarparlar. Bu çarpma işlemi bina yıkılana dek devam eder. Eğer merdivenlere gidecek olursanız basamakların arasında kalıp sıkışmasınız olasıdır.

Örneğin 1933 Long Beach depreminde ölenlerin çoğu çeşitli yollarla dışarıya kaçmaya çalışırken devrilen duvarlar ve düşen parçalar (pencere, duvar, eşya vb.) gibi sebeplerden ötürü ölmüşlerdir. Bu sebeple gerçekten deprem olurken sakin olmak hayat kurtarır!

✅ Asansörlerden de olası elektrik kesintileri sebebiyle uzak durmak gerekir. Asansörde hapsolabilir veya ani sert bir düşüş yaşayabilirsiniz. Eğer deprem anında asansörde iseniz ve asansör düşmeye başlarsa ellerinizle başınızı koruyarak sırt üstü yatın! Ayrıca düşen asansörde zemine çarpmadan önce zıplayarak kurtulma şansınızın olduğunu da düşünmeyin.

✅ Deprem anında binanın dış duvarlarına yakın yerlerde durun, mümkünse dışına çıkın. Zira binanın dış çevresinden ne kadar içeride olursanız, çıkış yolunuzun kapanma ihtimali o kadar artacaktır. Bunun örneğini yazının en başında vermiştik. 🙂

✅ Sallantı bittikten sonra gaz, elektrik ve su vanalarını kapatın; soba ve şömine gibi ısıtıcı cihazları kapatın. Ardından deprem çantanızı ve eğer varsa evcil hayvanınızı alıp binadan ayrılıp toplanma alanına veya (önceden belirlediğiniz) özel güvenli bir alana gidin.

2- Eğer Dışarıda Yaya Halindeyseniz

Deprem anında dışarıda yaya halindeyseniz binalardan, sokak lambalarından ve elektrik hatlarından uzak durunuz. Korunmak için bir binaya girmek ölümcül bir hata olabilir. Ayrıca rastgele oraya buraya koşmayınız, trafik kazalarına sebep olabilirsiniz.

Bunlara ek olarak düşme riski barındıran deniz kıyıları vb. alanlardan ve toprak kayması riski olan yamaç vb. alanlardan uzak durun. Ayrıca deniz kıyısına yakın bir yerdeyseniz olası bir tsunami riskine karşı güvenli bir yere ulaşmaya çalışın.

3- Eğer Bir Aracın İçindeyseniz

Deprem olurken bir aracın içerisindeyseniz herhangi bir ek tehlikeye sebep olmadan (yapılardan, ağaçlardan ve elektrik hatlarından uzakta yani) güvenli bir yerde durun ve tehlikenin geçmesini bekleyin. Sakın arabanın anahtarını çıkarmayın.

Eğer tünelin içerisindeyseniz risk almadan aracı durdurun ve çök – kapan – tutun tekniğini uygulayarak aracınızda yaşam üçgeni oluşturun. Deprem bittikten sonra dikkatli bir şekilde, olası artçıları da hesaba katarak yolunuza devam edin. Fakat depremde hasar gören yol, köprü ve rampalardan uzak durun.

4- Eğer Enkaz Altındaysanız

• Deprem olurken enkaz (yıkıntı) altında kalırsanız asla ama asla hangi sebeple olursa olsun ateş yakmayınız! İstemeden kendinizi yakabilirsiniz veyahut eğer gaz sızıntısı varsa patlamalara sebep olabilirsiniz. Ayrıca gözler zamanla karanlığa alışmaktadır.

• Fazla hareket etmeyiniz. Bu sayede hem mevcut oksijeni verimli bir şekilde değerlendirmiş olursunuz, hem üzerinize başka bir şeylerin düşmesini önlersiniz, hem de nefesinizin tutulmasını engellemiş olursunuz.

• Depreme anında enkaz altında kalırsanız ağzınızı bir şeyle örtünüz. Ayrıca kurtarma ekibinin sizi bulabilmesi için hareket etmeden ve bir şeylerin düşmesine sebep olmadan ses çıkarabilecek şeylere (boru vb.) vurunuz. Düdüğünüz varsa onu kullanabilir veya hiçbir şey yapamıyorsanız bağırabilirsiniz. Ama bağırınca tehlikeli miktarda toz yutma riskiniz bulunmaktadır.

Depremden Sonra Ne Yapmalıyız?

1. Deprem durunca ilk iş olarak yakın çevrenizi kontrol edin. Eğer hareket etmek güvenli ise ve fırsatınız da varsa (süratle deprem çantası gibi hayati önemde olan şeyleri alıp) yapıdan çıkınız. Ayrıca ana depremi takip eden artçı depremler ana depremin sebep olduğu zayıflıkları yıkabilecek kadar güçlü olabileceği için eğer binada hasarlar oluşmuş ise uzman onayı olmadan binaya tekrar girmeyiniz

2. Eğer daha önemli öncelikleriniz yoksa yaralı ve zor durumdaki insanlara yardım ediniz. Ağır yaralıları hareket ettirmemek ve mümkün mertebe yardım için uzman desteği beklemeniz en doğrusudur. Fakat olası tavan çökmesi gibi acil durumlarda risk almak gerekebilir. Bu konularda eğitiminiz olması size ciddi bir avantaj sağlayacaktır.

3. Deprem gibi yıkıcı felaketler sonucunda yangınlar çıkabilir. Küçük çaplı ateşleri söndürmeye çalışabilirsiniz fakat büyük çaplı yangınlarda itfaiye ekibinin gelmesini bekleyiniz. Ayrıca karbon monoksit zehirlenmesi yaşamamak için rüzgarın esme yönüne dikkat ediniz.

4. Denize veya su kenarına yakın yerlerde oturuyorsanız tsunami gibi olası felaketleri göz önünde bulundurarak, oralardan uzaklaşınız. Sizin yardımınız gerekmediği taktirde mümkün mertebe zarar görmüş yapılardan da uzak durmaya çalışınız.

5. Yoğunluğa sebep vermemek ve enkaz altında kalan insanların sesini sorunsuzca duyurabilmesi için telefon ve interneti acil durumlar haricinde kullanmayınız. Zorunlu görüşmeleri de telefon hatları yerine SMS ve internet gerektiren yazışma uygulamaları ile yapınız. Sevenlerinize ve merak edenlerinize durumunuzu bildirebilirsiniz.
(Ayrıca Bakınız: Yavaş İnterneti Hızlandırma Yolları [Çözüm])

6. Güncel haberler ve uyarılar hakkında bilgi edinebilmek için radyo veya televizyon bulmaya çalışınız. Ayrıca eğer eviniz güvenli değilse (ve eğer varsa) kalabileceğiniz güvenli bir barınağa veya yapıya gidiniz. Eğer arabanız varsa da, aracı kullanırken insanların ruh halini hesaba katarak dikkatli olunuz.

7. Eğer evinize dönemiyorsanız, yüksek çaplı bir deprem olduysa ve mini bir kaos & anarşi yaşanıyorsa kendinizi savunacak bir şeyler bulun ve bağışıklık sistemini güçlü tutun. Aslında böyle bakınca deprem öncesinde deprem çantasında ruhsatlı bir silah bulundurmak “hayati” önem taşımaktadır.
(Ayrıca Bakınız: Bağışıklık Sistemi Nasıl Güçlendirilir?)

8. Eğer eviniz güvenli ise ve evinize dönebiliyorsanız, eve girmeden önce uzun pantolon, uzun kollu üst giysi, sağlam ayakkabılar ve mümkünse kask ve eldivenler giymeye özen gösteriniz. Eve girince dolapları açarken, evi incelerken dikkatli olunuz. Gaz sızıntısı gibi anormal kokular, şömine gibi potansiyel yangın sebepleri incelenmeli anormal durumda ortam terk edilip durum ihbar edilmelidir.

9. Eğer evcil hayvanlarınız varsa, onlar da yüksek ihtimalle fazlasıyla korkmuş ve endişeli durumda olacakları için onları sakinleştirmeye çalışın ve kafes, tasma vb. yöntemler ile uzaklaşmalarına engel olun.

Deprem Önlemleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular