Ekonomik Kriz Nedir? [Sebepler, Sonuçlar…]

📌 Ekonomik Kriz Nedir: İç veya dış kaynaklı olarak ani ve beklenmedik biçimde ortaya çıkan olay ve koşulların ekonomiye zarar verecek sonuçlara neden olduğu süreçlerdir. Çoğu zaman, yatırımcıların kayıp yaşama korkusuyla varlıklarını toplu halde sattıkları bir panik hali veya tasarruf hesaplarından para çektikleri toplu bir banka hücumu ile fitili ateşlenen bu süreçler üretimde ani ve hızlı bir daralma, fiyatların genel seviyesinde hızlı düşüşler, işsizlik oranlarında ciddi yükselişler, sektörel veya genel çaplı iflaslar, ödenen ücretlerde önemli düşüşler, sermaye piyasalarında çöküşler, para piyasalarının kilitlenmesi gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilirler.

Ekonomik Kriz Örnekleri Nelerdir?

➽ 1878 Ekonomik Krizi: Üreticilerin talebin tam aksine üretimi arttırması ve piyasadaki nakit sıkıntısının borsaya vurması ile başlamıştır. Zararına satışlar oluşmuş ve şirketler iflas etmiştir.
➽ Büyük Buhran (1929): ABD’de başlayan ve bütün dünyayı derinden etkileyen küresel krizdir. Başladığı günde Dow Jones borsasında bir yıl öncesinin kârı bile sıfırlanmıştır. Ayrıca 3.000’den fazla banka batmış ve milyonlarca kişi işsiz kalmıştır. Hatta 2. Dünya Savaşı’na sebep olmuştur.
➽ OPEC Krizi (1973): OEPC üyelerinin uyguladığı büyük petrol ambargosunun yol açtığı krizdir.
➽ Kara Pazartesi (1987): Borsaların en çok değer kaybettiği gün olup telafisi tam 3 yıl almıştır.

➽ Asya Mali Krizi (1997): Birçok Doğu Asya ülkesini, para birimlerinin ve borsalarının çöküşüne kadar etkileyen büyük bir ekonomik krizdir. Önce bölgesel sonra küresel bir krize yol açmıştır.
➽ Türkiye Ekonomik Krizi (2001): Dev 1999 depremiyle birlikte ekonomisi iyice çöken ülkede piyasanın tepe taklak olduğu krizdir. Öyle ki gecelik faiz oranları %6200’lere kadar çıkmıştır.
➽ Küresel Kriz (2008): 2000’lerde konut kredilerinin düşük faizler ile kolayca alınması ve FED’in faizleri arttırması sonucunda borçların geri ödenememesi sonucunda oluşan küresel krizdir.
➽ COVID-19 (2019): Küresel COVID-19 salgının yol açtığı belirsizlikle oluşan kısa süreli krizdir.

Ekonomik Krizin Aşamaları Nelerdir?

.1.. Balon Aşaması: İlk başta ekonomik varlıklar fiyatlarının hızlı ve devamlı surette yükselmesi ile birer balona dönüşürler. Varlık fiyatları yükseldikçe ekonomik beklentiler bunların daha da artacağı yönünde güçlenir. Bu bir sarmaldır ve çok büyük karlar elde edilmeye başlanır. Bu sürecin sonlarına doğru piyasalar fokurdamaya, köpükler ve hatta balonlar oluşmaya başlar.

.2.. Patlama Aşaması: Belirli bir noktadan sonra piyasalarda teknik imkansızlıklar veya ihmaller nedeni ile sağlıklı finansal hesaplamalar yapılamamaya başlanır çünkü herkes kazanıyordur ve herkes çok mutludur. Yatırımcı güveninin ve ekonomik beklentilerin bozulmaya başlaması ile şüphe ve temkinli bir tavır ortaya çıkar. Satışların başlaması ile de satışlar kitlesel bir hal alır.

.3.. Dibin Görülmesi Aşaması: Fiyatların düşeceği doğrultusunda şekillenmiş olan bekleyişler, satışlara; satışlar ise fiyatların düşüşüne neden olmaktadır. Fiyatlardaki devamlı düşüş ise negatif beklentileri daha da güçlendirir ve benzer sarmal bu kez ters yönlü yaşanır. Bu süreçte ekonomik olarak oldukça ciddi çöküşler yaşanır. Dibin görülmesiyle oynaklık iyice azalır.

.4.. Yüzeye Çıkış Aşaması: Yüzeye çıkış ifadesi ekonomik krizden çıkarak, dipten yükselmeye başlamayı işaret eder fakat her ekonomik krizden çıkış ve yüzeye yolculuk pek kolay olmaz. Yaşanan ekonomik iyileşmeler ekonomik, sosyal ve sosyo-kültürel sistemlerde bazı tahribat ve değişimleri beraberinde getirir. Ayrıca krizlerin atlatılamaması büyük buhranlara yol açabilir.

Ekonomik Krizin Sebepleri Nelerdir?

✅ Kurumların ve varlıkların gereğinden fazla değerlenmesi sonucunda irrasyonel şekilde sürü psikolojisiyle hızlı bir satış dizisi gibi yatırımcı hareketlerinin yaşanması ile oluşan dev çöküşler
✅ Özellikle şirketler veya bankalar ile ilgili yayılan kriz ve iflas söylentilerinin geniş çaplı olarak duyulması halinde bireylerin varlıklarını elden çıkarıp yaptıkları tasarrufları geri çekmeleri
✅ Öngörülemeyen ve kontrol edilemeyen yatırımcı davranışları (doğru olmayan zamanlarda abartılı bir biçimde risk alınması, ödeme gücünün ötesinde aşırı dış borçlanma yapılması vb.)
✅ Kaotik durumlar (küresel salgın hastalıklar, doğal afetler, ekoloji ve teknolojideki değişikler)

✅ Ekonomik sistemdeki olası yapısal sorunlar (arz-talep dengesizliği, piyasada denetleme ve düzenleme eksikliği, cari açık gel gitleri, vergi sistemindeki ve gelir dağılımındaki sorunlar vb.)
✅ Başka ülkelerdeki anormal siyasi ve ekonomik konjonktürün etkileri, ülkeler arasındaki çıkar çatışmaları sonucunda karşılıklı olarak uygulanan yaptırımların ve konan ambargoların etkileri
✅ Özellikle siyasi bunalım dönemlerinde uygulanan istikrarsız ve popülist politikalar (sürekli karşılıksız para basıp enflasyonu artırmak, iyi yönleri söyleyip kötüleri görmezden gelmek vb.)
(Ayrıca Bakınız: Karşılıksız Para Basmak ve Borçları Ödemek Mümkün Mü?)

Ekonomik Krizin Sonuçları Nelerdir?

• Yatırımcılar ani sert satış dalgalarıyla riskli piyasalardan kaçar ve ciddi değer kayıpları yaşanır.
• Bankacılık sisteminde borç dönüşünde ve mevduat toplamada ciddi likidite sorunları yaşanır.
• Temel varlıklar da dahil satış yapılamadığı için ürünlerin fiyatları çok önceki fiyatlarına geriler.
• Likidite sağlama amacıyla ve alıcı bulamamanın çaresizliği ile zararına varlık satışları yapılır.
• Faizlerin ve üretim maliyetlerinin yükselmesiyle üretimde daralma olur ve şirketler iflas eder.
• Şirketlerin iflas etmesiyle işsizlik artar, insanların alım gücü düşer ve talep miktarı da azalır.
• Düşen alım gücü ve refah seviyesi sonucunda insanlar mecburen alışkanlıklarını değiştirirler.
(Ayrıca Bakınız: Alım Gücü Nedir? [Hesaplama, Arttırma…])

• Refahın düşmesi kitlesel çapta gelişim yetersizliğine, psikoloji ve sağlık sorunlarına yol açar.
• Ciddi ahlaki bozulmalar (ürün hileleri, hırsızlık, ucuz işçilik, kalite düşüşü, anarşi vb.) yaşanır.
• Şiddetli sosyal sorunlara paralel önemli siyasal, ekonomik ve toplumsal değişimler yaşanır.
• Finansman sıkıntısı sebebiyle yapılan yatırımlar, projeler ve ekonomiler yavaşlar, hatta durur.
• Kriz kontrol edilemediği taktirde ekonomide uzun süreli durgunluğa ve buhrana yol açabilir. 
• Zenginlere gelir transferi olur, mükelleflerin vergi yükü ve dolayısıyla gelir adaletsizliği artar.
• Bölgesel bir kriz yayılarak tüm dünyayı etkisi altına alabilir ve hatta küresel çapta bir savaşa sebep olabilir. (Örneğin Adolf Hitler Büyük Buhran sebebiyle bir kurtarıcı olarak görülmüştür.)

Ekonomik Krizde Ne Yapmak Gerekir?

✅ Ekonomik krizler, büyük çaplı finansal manipülasyonların yapıldığı ve bilgi kirliliğinin arttığı dönemler olduğu için sadece en güvenilir kaynaklar baz alınmalıdır. Ne korku senaryolarında boğulmak ne de pembe tablolarda hayal aleminde yaşamak mantıklı değildir. Krizler hırsızlık, dolandırıcılık, kalpazanlık ve umut tacirliği gibi illegal eylemlerin arttığı dönemler olduğu için art niyetli kişilere karşı dikkatli olunmalıdır. Ayrıca krizden çıkışın en önemli sinyallerinin ise ekonomik verilerdeki iyileşmelerin piyasalarda yarattığı heyecan ve bastırılmış tüketimin usulca yüzeye çıkmaya başlaması ile talep koşullarında görülen düzelmelerin olduğu unutulmamalıdır.

✅ Ekonomik krizlerde felaket tellallığına gerek olmasa da tedbir almak son derece akıllıca olacaktır. İnsanlar kriz anlarında ilk başta paniğe kapılarak finansal kuruluşlar yerine yastık altı gibi geleneksel saklama yöntemlerine başvursalar da soğukkanlı olmak şarttır. Ayrıca gelecek ihmal edilmeden ana odaklanılmalı, saadeti parayla aramaktan vazgeçilmeli, gereksiz masraflar kısılmalı, gereksiz ve birikim niteliği taşımayan varlıklar satılmalı, kaynaklar ve imkanlar mantıklı planlamalar yapılarak kullanılmalı (çabuk acıktıran gıdalar yerine tok tutan gıdalara yönelmek gibi), en önemlisi lüks ve gösteriş gibi para tuzaklarından kaçınılıp bütçe planlanmalıdır. (1)
(Ayrıca Bakınız: Para Tuzağı Nedir? Popüler Para Tuzakları Nelerdir?)
(Ayrıca Bakınız: Kişisel Bütçe Planı Nasıl Hazırlanır?)

✅ Ekonomik krizler krizlerin aslında fırsat olduğunun farkında olan ve böyle dönemlerde ne yapılması gerektiğini bilen girişimciler için asla kaçırılmaması gereken dönemlerdir. Çünkü bu krizler kimileri için batış ve iflas iken, kimileri için yükseliş ve zenginleşme demektir ve doğru zamanlarda en doğru adımları atanlar yeni dönemin parlayan yıldızları olurlar. Örneğin bu döneme belirli düzeyde likidite ile giren veya likit kalmayı başarabilen kişiler varlık fiyatlarının dibe vurmasını bir fırsata çevirerek bu varlıkları gerçek değerlerinin çok daha altına toplarlar ve önemli bir gelir transferini gerçekleştirirler ancak bu çok sağlam yetenekler gerektirir.
(Ayrıca Bakınız: En Kolay Nasıl Para Kazanılır? [Rehber])

✅ Ekonomik krizlerin en belirgin özelliklerinden birisi ciddi nakit sıkıntılarının baş göstermesi olduğu için hem bireylerin, hem şirketlerin, hem de finansal kurumların olabildiğince nakitte kalması ve daha esnek fon kaynakları kullanması önerilmektedir. Ayrıca bankaların üzerindeki baskıdan dolayı kredi musluklarını kısmalarının bunda payı büyüktür. Unutulmaması gereken en önemli şey, hatalı borçlanma politikalarının mevcut neslin yanı sıra sonraki kuşakların da uzun yıllar omuzlarında taşıyacakları bir borç yükünün altına girdikleri anlamına geldiğidir. Ayrıca borç ödemelerinde 1. öncelik geciktikçe artan kredi gibi faizli borçlara verilmelidir.
(Ayrıca Bakınız: En İyi Borç Kapatma Yöntemleri Nelerdir?)

✅ Ekonomik krizler kontrolsüz bırakılırsa ekonomilerde resesyona ve buhrana yol açabilir. Bu sebeple hükümetler krizdeki olumsuz tabloyu para ve maliye politikaları ile tersine çevirmeye çalışırlar. Maddi destek sunup ve harcamaları artırıp piyasalara likidite sağlamak, faiz oranlarını değiştirmek, vergileri arttırmak, karşılıksız para basmak, regülasyon, batan şirket ve kurumları kamulaştırmak, farklı alanlarda yapısal reformlar yapmak ve devlet teşviği vermek bunların bir kısmıdır. Fakat bu uzun vadeli bir süreç olup; agresif ve açgözlü piyasa oyuncuları ile aşırı risk alan kişi ve kurumların hatalarının faturası genellikle vergi mükelleflerinin sırtına yüklenir.
(Ayrıca Bakınız: Devlet Teşviki Nedir? Devlet Teşviki Nasıl Alınır?)

✅ Ekonomik krizlere alınabilecek asıl tedbir kriz anında pansuman tedavisi yapmak veya krizi ötelemeye çalışmak değil, ortada kriz yokken ülkenin bağımlılıklarını azaltıp ekonomik gücünü artırmaktır. Çünkü bir finansal krizi önlemek için alınan önlemler krizin hızlanıp derinleşmesine yol açabilir. Örneğin 2008 krizinden sonraki parasal genişleme döneminde bir ülke gelen parayı yüksek teknoloji yatırımlarına harcayarak inovatif, verimli ve hatta yüksek katma değerli ürünler üretmiş ve bu sayede de hem ekonomik olarak sıçramış hem de kırılganlıklarını azaltmıştır.
(Ayrıca Bakınız: Ekonomik Güç Nedir? Neden Önemlidir?)